Hoe gaat dat nou in z’n werk, zo’n vertaling? Het onderstaande verhaal is zomaar een voorbeeld. Geen typische vertaling voor mij (want niet ICT-gerelateerd of medisch), maar wel een regelmatig terugkerende soort opdracht.
Klant T. stuurt me een Deens tijdschriftartikel dat naar het Nederlands moet worden vertaald, ook voor een tijdschrift. Zoals gebruikelijk krijg ik het artikel in PDF-formaat, precies zoals het oorspronkelijk in het Deens is verschenen. Gelukkig is het wel een leesbare PDF, dus niet een afbeelding. Dat betekent dat ik de tekst kan selecteren en kopiëren en in een Word-document kan plakken.
Zo gezegd, zo gedaan. Ik plak de tekst in een Word-document en doe een eerste woordentelling: 794 woorden. Omdat de artikelen uit dit tijdschrift naast de hoofdtekst meestal ook veel kaders met aanvullende informatie en afbeeldingen met bijschriften bevatten, is de in Word geplakte tekst meestal niet meteen klaar voor vertaling. Eerst moet ik uitzoeken wat bij elkaar hoort. Deze tekst is niet zo lang en heeft maar één kader en twee afbeeldingen, dus ik verwacht niet veel problemen.
Dat blijkt een misrekening te zijn. Wat ik bij artikelen voor deze klant nog nooit heb meegemaakt, gebeurt nu wel: de gekopieerde en geplakte tekst is één grote puinhoop. Een deel van de tekst wordt wel vier keer herhaald en in de rest van de tekst zijn om de haverklap tientallen woorden vervangen door twee vreemde tekens (ﾭﾭ). Als het om een lange tekst zou gaan, zou ik het probleem proberen op te lossen of in het uiterste geval mijn klant om een nieuw PDF-bestand vragen, maar ik verwacht dat handmatig regel voor regel vergelijken van de tekst met het origineel in dit geval sneller is.
Ik verwijder dus de vierdubbele tekst en typ de verdwenen stukken tekst handmatig over van het uitgeprinte PDF-bestand. Als ik klaar ben, doe ik een definitieve woordentelling en kom uit op 883 woorden in de brontekst.
Dan kan het vertalen beginnen, en ik stuit meteen al op het eerste probleem. De tekst gaat over een brug in het voormalige Oost-Duitsland waarvan de naam op drie verschillende manieren wordt gespeld: Glienicker Brücke, Glienecke Brücke, Glienickerr Brücke. De in het artikel genoemde website blijkt ook verkeerd gespeld te zijn, en biedt dus niet meteen uitkomst. Pas als ik de spelling van de URL aanpas in www.glienicker-bruecke.de kan ik op de site de juiste naam verifiëren.
Voor de juiste Nederlandse spelling van de in het artikel genoemde en soms verdeenste plaatsnamen, zoek ik naar een Nederlands Wikipedia-artikel over de Glienicker Brücke. Er is wel een artikel over Potsdam, waar de brug ligt, maar daarin wordt de brug niet vermeld. Ik kan er wel in controleren of de namen van andere bezienswaardigheden zoals Sanssouci en Cecilienhof en de naam van de rivier (Havel) juist zijn gespeld.
Meteen na de titel een volgend struikelblokje: de bijnaam van de brug. In het Deens is dat “Spionernes Bro”, de brug van de spionnen. Ik googel op ‘glienicker brug spionnen’ en vind een aantal hits waarin ‘Spionnenbrug’ wordt gebruikt. Ter controle googelen op ‘spionnenbrug’ geeft voldoende hits om er vanuit te gaan dat dit klopt.
In dezelfde zin gaat het over ‘den kolde krig’. Natuurlijk snap ik wat dat is, maar schrijf je dat in het Nederlands nu met of zonder hoofdletters? Mijn vermoeden is mét, maar omdat ik meestal droge technische of medische teksten vertaal, ken ik dat soort spellingsregels niet goed genoeg. Even nazoeken dus. De website van de VRT geeft het volgende advies:
Van Dale onderscheidt een koude oorlog van de Koude Oorlog. Een koude oorlog is een oorlog zonder gevechtshandelingen. De Koude Oorlog verwijst naar de voortdurende toestand van vijandigheid tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in de tweede helft van de twintigste eeuw.
Opgelost. Maar hoe zat het ook alweer met Oost-Duitse/Oostduitse? Voor de zekerheid nagezocht, en bevestigd in wat ik eigenlijk ook wel zeker wist: het is Oost-Duitse.
Vervolgens gaat het over spionnen die op de brug werden geruild. Of uitgewisseld? Of toch maar geruild? Die spionnen zaten eerder natuurlijk gevangen, maar waren het dan gevangen genomen spionnen of gevangengenomen spionnen? Van Dale bevestigt mijn vermoeden dat ‘gevangengenomen’ in dit geval juist is.
Een van die gevangengenomen spionnen was Karl Koecher. Of is dit een verdeenste spelling en heette de man eigenlijk Karl Köcher? Volgens de tekst was het een Tsjech, dus googel ik beide spellingsvarianten op Tsjechische pagina’s. Ik kom één keer ‘Köcher’ tegen en verder alleen maar ‘Koecher’, dus ga ik er gevoeglijk vanuit dat Koecher de juiste spelling is.
Dan komt er een klein grammaticaprobleempje. Is ‘tre af dem’ in het Nederlands ‘drie van hun’ of ‘drie van hen’? Ik vermoed ‘hen’, en alweer blijk ik het goed te hebben. Onze Taal geeft als advies om ‘hen’ te gebruiken na een voorzetsel of als lijdend voorwerp, en ‘hun’ om bezit uit te drukken of als het kan worden vervangen door een voorzetsel+hen.
Dan moeten er weer wat namen worden gecontroleerd. ‘Kurfürst Friedrich Wilhelm 1.’ wordt in het Nederlands ‘keurvorst Frederik Willem I’ genoemd, dat is snel genoeg gevonden. Lastiger is de naam van een Russische mensenrechtenactivist, die in het Deens wordt geschreven als Natan Sjaranskij. Als ik die naam Google, verschijnt er geen enkele Nederlandse pagina tussen de resultaten. Ik moet dus gaan gokken met mogelijke varianten. Google suggereert zelf Natan Sharansky. Het eerste zoekresultaat bij die spelling is inderdaad een Nederlands Wikipedia-artikel, maar verder zie ik nauwelijks Nederlandse sites. Natan Sharanski lijkt een betere optie te zijn; die naam komt ook voor in artikelen uit bijvoorbeeld de Volkskrant.
Vervolgens twijfel ik nog even over de hugenoten, waarvoor Potsdam eind 17e eeuw een vrijplaats werd. Met of zonder hoofdletter? Zonder, zegt het Groene Boekje, en dat is ook wel logisch. De namen van andere gelovigen schrijf je ook met een kleine letter.
Als ik in het woordenboek Deens-Nederlands opzoek wat een ‘mursten’ is (een baksteen), zie ik vlak daaronder een voor mij nieuw woord staan: murstensroman. Dat is geen baksteenroman, maar een dikke pil. Leuk, weer wat geleerd!
Dan gaat het over ‘hestevogne’ die vroeger over de brug reden. Een hestevogn is een paard en wagen, maar ‘hestevogne’ zijn er meer. Hoe schrijf je dat? Weer biedt het Groene Boekje uitkomst: paard-en-wagens.
Het einde van het artikel komt in zicht, maar eerst moeten er nog twee spionnen tegen elkaar worden uitgewisseld. De eerste, een Rus, wordt een ‘spionringsleder’ genoemd. Dat lijkt me een spelfout in het Deens. Als ik op dat woord googel, is de enige hit mijn eigen bronartikel. Maar ‘spioneringsleder’, wat het volgens mij zou moeten zijn, levert helemaal niets op. Dan maar googelen op zijn naam, Rudolf Abel. Ik vind een Nederlands Wikipedia-artikel met de tekst: “Eigenlijk was hij kolonel van de INU en hoofd van een spionagenet”. Hij was dus inderdaad een spioneringsleder, een spionnenleider.
Abel werd geruild tegen een Amerikaan, volgens de Deense tekst “den amerikanske spionflypilot Francis Gary Powers”. Een spionflypilot is letterlijk een spionagevliegtuigpiloot, maar dat bekt niet lekker. Maar “De Amerikaanse piloot van spionagevliegtuigen Francis Gary Powers” loopt ook niet goed. In het Wikipedia-artikel over Rudolf Abel vind ik een oplossing: “de Amerikaanse spion en piloot Francis Gary Powers”.
Het op drie na laatste woord in de hoofdtekst is Jerntæppet, het IJzeren Gordijn. Als ik voor de zekerheid nog even controleer of dat inderdaad met hoofdletters moet, kom ik een leuk artikeltje tegen over woorden uit de Koude Oorlog, en over hoe de betekenis van de term ‘het Vrije Westen’ is veranderd.
Dan nog de informatieve extra tekstjes. In een ervan wordt melding gemaakt van het feit dat de brug vaak is gebruikt als decor in films. Als voorbeeld wordt “Opgør i Berlin” genoemd, een film met Michael Caine uit 1966. Daarvan moet ik de oorspronkelijke titel zien te achterhalen. Google geeft al snel het antwoord: “Funeral in Berlin”. Even verder googelen leidt naar een artikel uit Der Spiegel met een mooie foto uit de film erbij. Het bijschrift vermeldt echter iets anders dan mijn tijdschriftartikel:
Standfoto aus dem englischen Spionagefilm von Guy Hamilton, “Funeral in Berlin” (“Finale in Berlin”), 1966: Im Kalten Krieg wurden enttarnte Geheimagenten auf der Glienicker Brücke zwischen Berlin und Potsdam ausgetauscht – die Filmszene wurde allerdings auf der Millionenbrücke im Wedding gedreht
De vertaling is af. De spelling controleren (één typfoutje) en de woorden tellen. De 883 Deense woorden zijn 1011 Nederlandse woorden geworden. Dat kan een probleem zijn. Volgens mijn instructies mag de vertaling maximaal 10% langer zijn dan het origineel, omdat hij anders niet in de beschikbare ruimte past, en daar zit ik nu 40 woorden boven. Ik lees en herlees de tekst, verander hier en daar wat maar blijf op 1010 woorden zitten. Ik weet het aantal tekens wel iets omlaag te brengen, van 6364 naar 6319, maar ook daarmee zit ik 11,7% boven het origineel. Maar meer wegschaven lukt me niet, dus ik hoop maar dat de DTP-er van mijn klant ruimte voor mijn vertaling weet te vinden…
Iedereen kan toch vertalen? 